آموزش وپرورش استان مرکزی سال تحصیلی 91-90 را در حالی آغاز کرد که علاوه بر اجری طرح های ملی و وزارتی - موسوم به طرح های تحول بنیادین - طرح هماهنگ کردن لباس دانش آموزان پسر در مقاطع ابتدایی ، راهنمایی و متوسطه را نیز در دستور کار قرار داده بود . این طرح که برای اولین بار در سطح کشور و به صورت هماهنگ و کلی در همه ی مدارس اجرا می شود از طرح ها و ابتکارات  استانی محسوب می شود که با توجه به فراگیر بودن آن از ابتدا مخالفان وموافقانی هم داشته است و البته  تابستان پر کاری را  هم برای اداره کل ، ادارات شهرستان ها و مدیران مدارس را فراهم آورده است . با باز گشایی مدارس ، این طرح مراسم آغازین  متفاوتی را برای آموزش وپرورش استان نسبت به سال های گذشته رقم زد.

هدف از اجرای این طرح  به طور مفصل توسط مسئولان استان و آموزش وپرورش تشریح شده است . استاندار استان مرکزی به عنوان رئیس شورای آموزش وپرورش در جلسه شورای آموزش و پرورش  ضمن تاکید بر اجرای مطلوب این طرح افزوده بود: « با اجرای این طرح دیگر تفاوتی  بین دانش آموزان فقیر و غنی وجود ندارد» . سیف الله کریم زاده مدیر کل آموزش وپرورش استان مرکزی و برخی از معاونان وی  هم در مصاحبه های متعدد  هدف از اجرای این طرح را ترویج فرهنگ ایرانی ، راحتی دانش آموزان ، ساماندهی پوشش دانش آموزان ،  تقویت فرهنگ ملی در مدارس استان ، امکان خودکنترلی دانش آموزان پسر ، مقرون به صرفه بودن برای خانواده ها با استفاده از تولیدات پارچه ای داخل کشور، تبعيت دانش‌آموزان از قوانين مدرسه، جلوگيري از مدگرايي دانش‌آموزان، افزايش تمركز دانش‌آموزان، از بين بردن تفكر تفاوت بين غني و فقير در بين دانش‌آموزان و كمك به نظم و زيبايي مدارس عنوان کرده اند .

درباره ی مستندات قانونی این طرح  به مصوبات  شورای آموزش وپرورش  ، شورای فرهنگ عمومی استان مرکزی و مصوبات شورای امر به معروف ونهی از منکر و کمیته ی عفاف حجاب آموزش وپرورش اشاره شده است  . البته علاوه بر این مستندات قانونی که الزامات اجرایی خاص خودش را به دنبال دارد ، در فصل پنجم آیین نامه اجرایی مدارس  در  طی 4  ماده و  دو تبصره  به طور صریح به نوع پوشش دانش آموزان در مدرسه تاکید شده است . مواد مذکور از این قرار است : ماده 64 – لباس دانش آموزان باید ازنظر دوخت ورنگ , ساده ودارای ظاهری آراسته ومتناسب با محیط آموزشی وتربیتی مدرسه باشد. ماده 65- دانش آموزان باید علاوه براستفاده ازپوشش مناسب درمدرسه , درآمدورفت به مدرسه نیز ازلباس وپوشش مناسب وفاقد هرگونه تصویرونوشته استفاده نمایند . ماده 66- لباس دانش آموزان علاوه برپوشش ، نشان وقار وعفاف آنان است ، شکل ودوخت لباس آنان باید با شئون اسلامی متناسب باشد . ماده 67- پوشش دانش آموزان دختر شامل 1) چادر, مانتو, شلوار, مقنعه  2) مانتو ,شلوارومقنعه می باشد . تبصره 1- چادر بهترین حجاب ومناسب ترین پوشش می باشد. شایسته است مدیران مدارس ضمن رعایت عدم اجبار, دانش آموزان دختررابه استفاده ازآن تشویق وتوصیه کنند . تبصره 2- رنگ مانتو, شلوارومقنعه دانش آموزان دخترباید ضمن توجه به شرایط سنی وجغرافیایی ازمیان رنگ های مناسب انتخاب شود . و علاوه بر مواد فوق بند 8 ماده 68 آیین نامه اجرایی مدارس نیز به  ساده بودن نوع پوشش دانش آموزان تصریح کرده است : « استفاده از لباس ، کفش ، جوراب ساده ومناسب و اصلاح موی سر متناسب با شئون دانش آموزی برای پسران و رعایت حجاب مناسب برای دختران  » .

این طرح اگر چه با  تکیه بر مستندات قانونی و در یک بستر همگرایی در استان شکل گرفت اما از ابتدا دارای مخالفانی هم بوده  که از تابستان 1390 انتقادات تندی را متوجه اداره کل آموزش وپرورش استان مرکزی کرده اند . به نظر می رسد  مخالفان به مستندات قانونی مذکور نمی توانند خدشه ی جدی وارد نمایند  زیرا  همان طور که ملاحظه می شود آیین نامه ، علاوه بر تبیین نوع لباس به مواردی از جمله : « ساده بودن ازنظر دوخت ورنگ  » « داشتن ظاهری آراسته ومتناسب با محیط آموزشی وتربیتی مدرسه » «  استفاده ازپوشش مناسب درمدرسه  و درآمد ورفت به مدرسه  » « نداشتن  هرگونه تصویر ونوشته » « متناسب بودن شکل ودوخت لباس با شئون اسلامی  »  اشاره و تاکید کرده است .

از سوی دیگر « نادیده گرفتن تفاوت ها و سلیقه های فردی در الزام دانش آموزان به پوشیدن یک رنگ خاص »  ، « مقایسه ی طرح هماهنگ کردن لباس ها با طرح  متحد الشکل کردن لباس توسط رضا خان »  ، « ایجاد و تقویت روحیه مقاومت مدنی در دانش آموزان » و « تلاش آنان برای قانون گریزی »  بخشی از دیدگاه های منتقدان است . برخی دیگر هم الزام دانش اموزان  برای خریدن لباس در ابتدای هر سال را موجب تحمیل هزینه به خانواده ها می دانند و البته  معتقدند که تنها لباس دانش آموزان نیست که باعث ترویج فرهنگ غرب در مدارس شده است بلکه بسیاری از لوازم التحریر دانش آموزان  هم مشمول این  بی بندباری است که هم باعث ترویج تفاخر بین دانش آموزان است و هم حاوی پیام های غیر اخلاقی است و باید به نحوه تولید و عرضه ی لوازم التحریر نظارت بیشتری صورت گیرد

صرف نظر از درست یا نادرست بودن تحلیل های منتقدان ، اکنون که بیش از دو ماه  از اجرای این طرح گذشته و استان مرکزی به عنوان پایلوت طرح معرفی شده  است و در صورت موفقیت در دستور کار وزارت متبوع برای اجرا در سطح کشور قرار خواهد گرفت این سوال مطرح است که آیا اهداف مورد اشاره توسط مسئولان محترم آموزش وپرورش استان درباره ی این طرح محقق شده است ؟  یا برای تحقق کامل طرح و  اجرای مطلوب آن - بر طرف کردن نقاط ضعف و تقویت نقاط مثبت  - به چه راهکارهایی نیاز است ؟

نگارنده معتقد است وجود برخی اشکالات ، ضعف ها و تهدیدهای در پیش روی این طرح وجود دارد که  می تواند سر انجام این طرح بایسته را مانند بسیاری از طرح ها که بادکنکی ایجاد می گردند ، رشد می کنند وبا کمترین تغییر و تحولی در حوزه های مدیریتی فراموش می شوند  رقم بزند که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می گردد و امید است دست اندر کاران و مجریان این طرح برای به ثمر رسیدن آن با توجه به نظرات و پیشنهادات اصلاحی که از طرف بازرسان و ناظران بی طرف گفته می شود بر اصلاح آن اقدام نمایند و نباید با بازدید از مدارس از پیش آماده شده به قضاوت درباره ی این امر پرداخت تا خدای ناکرده امر مشتبه نشود :

1- اعلام دیر هنگام اجرای این طرح به مدارس – در تعطیلات تابستانی دانش آموزان و مدرسه -  باعث شد توجیه دانش آموزان و اولیای  به خوبی صورت نگیرد . همین امر اولا باعث ایجاد نگرانی  خانواده ها را به خاطر نا آگاهی از دلایل و نحوه اجرای طرح بوجود آورده بود . چنانچه این طرح در طول سال تحصیلی گذشته به مدارس ابلاغ می شد و دانش آموزان ، معلمان و اولیای دانش آموزان هم خوب توجیه می شدند و در تصمیم گیری برای انتخاب فرم مشارکت فعال تری داشتند اجرای آن بهتر صورت می گرفت . بنابر این و با توجه به تجربه ی سال گذشته جلسات انجمن اولیا ومربیان و آموزش خانواده وشورای معلمان باید یکی از محورهای اسی فعالیتشان متمرکز بر امر پوشش دانش آموزان در سال آینده باشد تا نقص سال گذشته در تابستان آینده تکرار نگردد .

2- در آیین نامه اجرایی مدارس ودر تبیین نوع لباس الزامی به پوشیدن یک رنگ خاص نیست . آنچه که در ایین نامه به آن تاکید شده سادگی و متناسب بودن آن با شئونات دانش آموزی و اسلامی بودن است بنابر این الزام مدارس به تعیین یک رنگ قطعا موجبات مقاومت در افراد را فراهم خواهد آورد و نکته ی حائز اهمیت این که با اجرای بخشی از قانون بخش دیگر آن ضربه خواهد خورد که همان آزادی دانش آموزان در تعیین رنگ های در چارچوب مقررات است .

3- آنچه که در  مستندات طرح ذکر شد آیین نامه اجرایی مدارس است بنابراین جای این سوال هست که آیا ستاد می تواند از آیین نامه اجرایی مدارس به عنوان مستمسکی برای اتخاذ یک تصمیم استفاده کند . آیا با چنین تصمیماتی اصل مدرسه محوری  که سالهاست شعار آن داده می شود آسیب نمی بیند  ؟ به نظر می رسد در چنین تصمیماتی ،  حاکمیت را در گیر مقاومت مدنی پنهان دانش آموزان کرده ایم .به این معنا که الزامات انضباطی  را که باید از ناحیه ی مدیریت مدرسه اعمال شود ، خودِ اداره کل آن را به عهده گرفته و از این به بعد در برابر مقاومت های احتمالی دانش آموزان برای نپوشیدن یک رنگ ومدل خاص ، مدیریت مدرسه برای برداشتن فشار از روی خود ، انگشت اشاره را به سمت اداره ی کلی   نشانه خواهد رفت  که بخشی از کار حاکمیتی را انجام می دهد  وهمین امر هم موجبات بدبینی را به حاکمیت در پی خواهد داشت  .

3- نکته ی حائز اهمیت در اجرای  طرح این است که  با رسیدن فصل سرما  بسیاری از اهداف تعریف شده برای طرح تحت تاثیر  قرار خواهد گرفت : با آمدن  فصل سرما  و پوشیدن لباس هایی با رنگ ، جنس ، مدل  و قیمت های مختلف  و کشور تولید کننده   اهدافی چون : از بین رفتن  رفتن فاصله میان دانش آموزان فقیر و غنی ، ترویج فرهنگ ایرانی و تقویت فرهنگ ملی ، ساماندهی پوشش دانش آموزان ، مقرون به صرفه بودن برای خانواده ها ، جلوگيري از مدگرايي  به معنای واقعی تحت تاثیر قرار خواهند گرفت  و طرحی را که ماه ها درباره آن بحث شده و مدیر کل محترم و مدیران مدارس و روسای ادارات زحمات زیادی را برای پیاده سازی آن کشیده اند در معرض دگرگونی قرار داده است  . با این حساب آیا می توان اکنون سراغی از این طرح در مدارس - حتی در کلاس ها - گرفت .

 به نظر نگارنده چنانچه برای این  اشکالات فوق که موجبات ضربه به اساس طرح را فراهم خواهد آورد  فکر اساسی صورت نگیرد لباس هماهنگ دانش آموزان پسر در هر سال عمری بیش از سه ماهه -  مهر و آبان و اردیبهشت  - نخواهد داشت .

 

پی نوشت :

ارجاعات و پی نوشت ها به علت طولانی شدن مطلب ذکر نشده و در صورت نیاز خوانندگان در اختیار قرار خواهد گرفت